Verdergaan na verlies en afscheid

Verlies en afscheid horen bij het leven. Op meerdere momenten in ons leven en op verschillende manieren krijgen we er allemaal mee te maken. Dat kan een zelfgekozen afscheid zijn, bijvoorbeeld van je werk omdat je een andere baan hebt of wanneer je een relatie verbreekt. Afscheid waar je niet voor kiest is vaak nog ingrijpender. Het verlies van een dierbare, afname van je vitaliteit of je gezondheid die je in de steek laat of als je ontslag krijgt. Of je er nu zelf voor kiest of dat het je overkomt, verlies kan behoorlijk ingrijpen op je dagelijks leven en je behoorlijk uit balans brengen.  Misschien heb jij, net als veel anderen, wel de neiging om te zeggen ‘hoort bij het leven, laten we er niet te lang in blijven hangen, en door…’. Het zit diepgeworteld in onze cultuur om het rationeel te benaderen en zo snel mogelijk de draad weer op te pakken. Met het gevolg dat je over je eigen emoties heen dendert en deze vroeg of laat op een andere manier tot uiting komen en zich bijvoorbeeld vertalen  in een (dreigende) burn-out of gezondheidsklachten.

Aan de andere kant van het spectrum zie ik mensen die juist blijven hangen in de emoties van het verlies. Zij worden slachtoffer van het verdriet en voelen zich hierin niet gezien en erkend, waardoor er zich naast het verdriet ook een boosheid ontwikkelt naar de buitenwereld omdat deze er geen aandacht voor heeft.

Deze uitersten laten zien dat emoties die met verlies gepaard gaan voor iedereen anders zijn. Dat is waarom goedbedoelde adviezen en ‘harten onder de riem’ vaak niet werken. En soms zelfs schade aanbrengen. Om met verlies, in welke vorm dan ook, om te kunnen gaan, is het van belang om je eigen emoties te onderzoeken en te leren begrijpen.

Weggepest

Elise is op een vervelende manier weggegaan bij haar vorige werkgever. Ze heeft altijd het gevoel gehad dat haar leidinggevende bang was dat Elise zijn plek wilde innemen. Hij passeerde haar voor uitdagende klussen en kleineerde haar waar teamgenoten bij waren. Sommige van haar collega’s deden mee met de leidinggevende, anderen deden niets. Elise voelde zich steeds meer buitengesloten en genegeerd. Uiteindelijk resulteerde dit in een ziekmelding en, lang verhaal kort, in ontslag. Vastbesloten om deze ervaring zo snel mogelijk achter zich te laten solliciteerde ze zich zes slagen in de rondte en ze vond redelijk snel een nieuwe baan. Daar startte ze met de overtuiging ’dat gaat me nooit meer gebeuren’. Haar antennes stonden op scherp; ze was superalert op alles wat maar zou kunnen duiden op uitsluiting, passeren of pestgedrag. Wat ze ook bij haar nieuwe werkgever snel ontdekte. Je raadt het al; ook hier ging het mis. Haar jaarcontract wordt niet verlengd.

De verander- of verliescurve

Bij een verlies kan het gevoel van verdriet en onzekerheid je belemmeren om verder te gaan. Misschien ben je wel bekend met de verandercurve van Kübler-Ross, ook wel de verliescurve genoemd. Deze wordt vaak gebruikt om inzicht te geven in de vijf fasen die we kunnen doormaken bij verlies en rouw. Het woord rouw koppel je misschien vooral aan overlijden, maar rouwen is van belang bij elk verlies en afscheid. Zelfs als het je eigen keuze is. Daar kom ik zo op terug.

De vijf fasen van verlies en rouw dus. Fasen die niet in een vaste volgorde verlopen en die ook niet iedereen allemaal zal herkennen. Laat staan dat er een tijd aan gekoppeld kan worden. Zie deze verandercurve dus vooral als een referentiekader om jouw eigen emoties te onderzoeken.

Ontkenning

De eerste fase in het model is ontkenning. Vaak reageren mensen in eerste instantie met ongeloof op een slecht bericht: het kán niet waar zijn. We hebben even nodig om te herstellen van de schok en ruimte te maken om het nieuws door te laten dringen.

Boosheid

Als het slechte nieuws echt niet meer te ontkennen valt ontstaat er vaak boosheid, woede zelfs. Meestal is deze naar buiten gericht, wordt er (onbewust) een schuldige gezocht. Als deze niet direct is aan te wijze richt de boosheid zich nogal eens op de brenger van het nieuws (don’t shoot the messenger)

Marchanderen / onderhandelen

In deze fase gaat je brein op zoek naar verklaringen en verzachtende omstandigheden. Dat kan variëren van ‘misschien is het maar beter zo’ tot ‘ze komen er nog wel achter wat ze straks missen’. Het lijkt soms een opening naar de toekomst, maar hier schuilt het risico dat het op basis van verzet of rancune gebeurt. Of koste wat het kost het oude willen behouden. En dat belemmert juist het (op een gezonde manier) verder gaan.

Wanhopen

De waarheid dringt steeds meer door en de machteloosheid wordt steeds groter. Met wanhoop of depressie tot gevolg. Je ziet niet hoe het ooit nog goed kan komen en hebt de neiging om je af te sluiten. Een vlucht in verdovende middelen komt in deze fase nogal eens voor.

Aanvaarden

Voor deze fase wordt wel eens het woord acceptatie gebruikt. Dat leidt al snel tot de misvatting dat je moet accepteren wat er is gebeurd en als je dat niet kan, dan ligt het aan jezelf. Met deze uitleg van acceptatie is de kans dat je je beter gaat voelen klein. Liever gebruiken we het woord aanvaarden. Let wel, het gaat niet om het aanvaarden van de situatie of gebeurtenis, maar om het aanvaarden van wat die situatie of gebeurtenis met je doet. Het aanvaarden van jouw emoties dus. Daarmee stop je het (slopende) verzet tegen de realiteit. Je erkent dat er iets naars is gebeurd en dat dit impact op je heeft. Daarmee kun je langzaam maar zeker de regie weer vinden.

Hulpmiddel om regie te nemen

Zoals gezegd kan dit model je helpen om in een verwarrende periode met veel emoties de regie weer te vinden. Het is een hulpmiddel om je inzicht te verschaffen en bewust te maken van ‘waar je uithangt’. Dat is nodig om zicht te krijgen op perspectief en een keuze te kunnen maken uit opties. Want hoewel je niet kunt kiezen wat je overkomt heb je wel altijd een keuze in hoe je ermee omgaat.

En als je zelf kiest voor een verandering?

De verandercurve lijkt vooral van toepassing als het gaat om een verlies of afscheid waar je niet zelf voor hebt gekozen. Als je er op inzoomt herken je bij een vrijwillige verandering misschien wel dat deze fasen zich vooral in jezelf afspelen, maar dat vraagt wel wat zelfreflectie 2.0. Daarom nog even dit. Ook als je bijvoorbeeld zelf kiest voor een andere baan, een totaal nieuwe woonomgeving of als het jouw initiatief is om een relatie te verbreken spreken we over verlies. Je verliest altijd iets; je fijne collega’s, je klanten, je zelfvertrouwen omdat het je zo gemakkelijk afging, je buren, het bekende en vertrouwde, je routine… Dat maakt dat je een dergelijk besluit meestal niet over één nacht ijs neemt. Dat weet ik maar al te goed van toen ik het besluit nam om weg te gaan bij mijn laatste werkgever en voor mezelf te beginnen. Dat ging niet zonder (emotionele) slag of stoot. Ook al heb ik er nooit spijt van gehad. Wat mij heeft geholpen is goed en bewust afscheid nemen.

Afscheid en betekenisgeving

Goed afscheid nemen is belangrijk om goed verder te kunnen. Daarbij hoort rouwen om het verlies. Een waardevolle aanvulling daarop is betekenisgeving. Erkennen wat hetgeen je nu achter je laat voor je heeft betekend. Je bent toe aan de volgende stap als je ten aanzien van de vorige baan / relatie / omgeving kunt zeggen:

• Jij / dit heeft veel voor me betekend, ook al neem ik afscheid
• Ik heb graag gegeven wat ik gegeven heb
• Bedankt voor wat jij mij hebt gegeven
• Voor wat er niet goed ging in deze setting neem ik mijn verantwoordelijkheid. Ik laat de verantwoordelijkheid voor jouw deel bij jou
• Ik neem het goede hieruit mee naar de toekomst

Ik zie vaak dat mensen bij verlies de neiging hebben om direct door te gaan en het rouwen, afscheid en betekenisgeving overslaan. Zonder hier aandacht aan te schenken direct doorgaan met iets nieuws leidt meestal ook tot een mislukking van dat nieuwe. Het risico is het grootst als de nieuwe stap als oplossing van het oude probleem wordt beschouwd, zoals we dat hierboven bij Elise hebben gezien. Zij heeft dit alsnog onderzocht en haar eigenwaarde en talenten herontdekt waardoor ze nu de regie over haar loopbaan hervindt.

Herken jij je ergens in dit verhaal? Ik hoop je met de tips op weg te helpen naar jouw toekomst. De meeste mensen kunnen daar wel wat hulp bij gebruiken. Als dat ook voor jou geldt ben ik graag jouw hulp. Je bent van harte welkom voor een gratis inzichtsessie, waarin ik je help inzicht te krijgen in hoe dit voor jou werkt en zicht op wat jou helpt om jouw weg te vervolgen.