Ik heb niet zoveel met het woord spijt. Daarin ben ik niet de enige. Spijt is een zinloze emotie. Het heeft geen zin om ergens spijt van te hebben want we kunnen het verleden niet meer veranderen. Zo voelt het voor mij ook. Dat betekent niet dat ik de beroemde woorden van Edith Piaf ‘Je ne regrette rien’ direct in een tattoo op mijn lijf laat vastleggen. Want spijt ligt in mijn optiek wel iets genuanceerder.
Had ik maar… Had ik dertig jaar geleden maar geweten van de plasticsoep, dan had ik nooit al die plastic tasjes in de supermarkt aangenomen. Een heel simpel voorbeeld van zinloze spijt. Met wat ik op dat moment wist handelde ik naar eer en geweten. Ik weet ook nu al dat ik me over 15 jaar niet meer kan voorstellen hoe ik het ooit in mijn hoofd gehaald heb om dingen te doen die vandaag heel ‘normaal’ zijn om te doen.
Dit is vooral de boodschap die ik je mee wil geven als het gaat om spijt: kijk met compassie terug naar wat je hebt gedaan of nagelaten. Als je op dat moment handelde naar eer en geweten, met de kennis en wijsheid van dat moment, dan levert spijt je niets op. Kijk jezelf vriendelijk aan in de spiegel en gebruik desnoods het zinnetje: ‘ik wist niet beter / ik kon niet anders’. Misschien was je getuige van zinloos geweld en bevroor je op het moment dat je het zag gebeuren. Kwel jezelf dan niet met ‘ik had moeten…’. Als je op dat moment in staat was geweest om anders te handelen dan had je dat gedaan.
Maar zoals gezegd ligt het genuanceerder. Misschien heb je wel met je volle bewustzijn iets gedaan wat niet zo netjes was. Misschien iets voor eigen gewin, of ten koste van een ander. Zelfs dan geldt wat mij betreft het bovenstaande, maar spijt kan dan behoorlijk aan je knagen. Het probleem met spijt is dat het je blokkeert. Het oordeel dat je hebt is de voedingsbodem voor spijt. Met oordelen verdelen we de wereld in goed en fout. Spijt is gerelateerd aan het oordeel dat iets fout is. Zo’n oordeel over jezelf kan ziekmakend aan je blijven knagen. Misschien doe je onbewust wel aan boetedoening om je schuld in te lossen. In dat geval blijf je hangen in je spijt. Dat levert je niets op.
Een andere mogelijkheid is het ontkennen van je spijt. Eroverheen walsen en roepen ‘gedane zaken nemen geen keer’, ‘spijt heeft geen zin’. In dit geval heeft die laatste zin een andere lading dan hoe ik ‘m bedoel als ik zeg dat spijt een zinloze emotie is. Die zinloosheid gaat dus vooral over blijven hangen in je spijt of het ontkennen van je spijt. In deze gevallen word je een naar gevoel gewaar. Nare gevoelens hebben we liever niet, dus kiezen we voor de oplossing ontkennen of juiste aandacht geven zonder het écht aandacht te geven. Het verschil tussen sorry zeggen om er vanaf te zijn en oprecht sorry zeggen.
Aldus Amerikaanse auteur Daniel H. Pink. Hij schreef het boek ‘De kracht van spijt’*. Hoe terugblikken je vooruit helpt’. Volgens Pink is spijt een universele menselijke emotie die ons ergens op wil wijzen. Spijt kun je volgens hem aangrijpen om het in de toekomst anders te doen. Zo kun je van spijt iets positiefs maken. Spijt biedt volgens hem een kans om te groeien.
Daar ben ik het ten dele mee eens. Reflecteren op je handelen is altijd waardevol als je als persoon wilt groeien. Helemaal waar. Alleen kun je hiermee nog aan de oppervlakte blijven en het als een soort trucje toepassen. Met het risico op een vast voornemen om het in de toekomst anders te doen. En dat uiteindelijk toch niet waar te maken.
Dat heeft te maken met dat er verschillende vormen van spijt zijn. Je kunt spijt hebben dat je vroeger niet beter je best hebt gedaan. Spijt van je ongezonde levensstijl. Spijt omdat je voor de veilige weg hebt gekozen. Of spijt dat je juist te veel uit de band gesprongen bent. Spijt dat je bent blijven hangen in een toxische relatie. Natuurlijk zijn er ook mensen die spijt hebben van iets dat ze wél gedaan hebben en dat mislukte, maar opvallend genoeg is dat een minderheid. Er is veel meer spijt van onuitgevoerde acties dan van acties die zijn mislukt.
De Australische palliatief verpleegkundige Bronnie Ware** sprak jarenlang met mensen in hun laatste dagen. Mensen blikten terug op hun leven en hadden het over zaken waar ze spijt van hadden. Daarbij viel het Ware op dat mensen vooral dingen betreuren die ze níet hebben gedaan.
Steeds ging het om één of meer van deze vijf onderwerpen:
Hoewel we hier waarschijnlijk niet heel erg van opkijken is de kans groot dat ook wij op ons sterfbed dergelijke antwoorden zullen geven. In plaats van dat we de lessen van degenen die ons voorgingen ter harte nemen, vervallen de meesten van ons toch in dezelfde valkuilen.
Om dat te kunnen begrijpen moeten we nog een stapje verder gaan en de relatie met familiesystemen onderzoeken. Els van Steijn schreef er een interessant artikel*** over, waar ik enkele zaken uitlicht. Volgens Van Steijn heeft spijt vaak raakvlakken met familiesystemen. We zijn als mens meer verbonden met ons biologische familiesysteem van herkomst dan we ons bewust zijn. Doordat we van onze ouders niet altijd krijgen wat we nodig hebben ontwikkelen we onbewust mechanismen om niet te hoeven voelen hoe pijnlijk het is dat onze ouders niet perfect zijn en niet altijd in staat zijn om te geven wat je nodig hebt. Of dat nu gaat om de mogelijkheid om verbindingen aan te gaan, om zelfvertrouwen, om het gevoel ertoe te doen; het familiesysteem heeft er invloed op.
Ook kun je iets met je mee gaan dragen wat niet van jou is, maar wat te groot was voor een voorouder om het te kunnen dragen. Dat kan bijvoorbeeld te maken hebben met trauma, iets waar niet over gesproken mocht worden, uitsluiting, daderschap, verlies en dergelijke. Er ontstaat bijvoorbeeld het mechanisme van de schuld buiten jezelf leggen, boos worden op de ander (je ouders). Of juist de schuld bij jezelf zoeken en extra hard je best gaan doen. Ook ontkenning, bevestiging zoeken en afleiding of verdoving zijn veelvoorkomende afweermechanismen.
De gemene deler is dat er bij jou iets geraakt wordt, waardoor gevoelens van spijt (en of schuld en/of schaamte – want deze liggen dicht bij elkaar) geactiveerd worden. Door de eerder besproken mechanismen van ontkennen van spijt of erin blijven hangen maken we het onnodig groot. Ik citeer Els van Steijn:
“Als je spijt hebt, ga je met je gedachten en gevoelens naar het verleden. Vervolgens kun je ook angstgedachten hebben over de toekomst: in het verleden heb je iets onhandigs gedaan en daardoor ga je ook nu ook niet slagen in het behalen van bepaalde doelen en daardoor zal iedereen je als een baksteen laten vallen… zulke scenario’s. Of je vlucht in een verlangen of een droom. Samengevat betekent dit, dat je op het heden beelden projecteert uit het verleden of de toekomst. Of beter gezegd: je vervuilt het hier en nu met iets dat is gebeurd of iets dat nog gaat komen. Het leven leef je echter in het nu. Als je bij het hier en nu kan blijven, verhoogt dat jouw kwaliteit van aanwezigheid. Dan kun je alerter en effectiever reageren en echte verbindingen met mensen aangaan. Zorg dus dat het onverwerkte en onopgeloste het hier en nu niet overschaduwen.”
Dat betekent het in het hier en nu aangaan van wat je aan te gaan hebt. Wat is het waardoor jij geraakt wordt? Onderzoek jouw afweermechanismen. Maak het niet groter of kleiner dan het is. Oordeel er niet over. Oordeel ook niet over jezelf als je bijvoorbeeld opeens begrip hebt voor het handelen van je ouders en spijt voelt omdat je zo hard naar hen bent geweest.
Als je bij je gevoel kan komen dat je je ouders hebt gemist en nodig hebt gehad ook al kunnen ze niet aan je behoeften voldoen dan gaat het goed met je, aldus Els van Steijn. Dan ben je in het hier en nu aan de slag met wat jij aan te kijken hebt. En dan hoef je nergens spijt van te hebben. Nu niet en ook niet op je sterfbed.
Welke inzichten brengt dit blog jou? Hoe leeft dit thema bij jou? Heb je er behoefte aan om het verder te onderzoeken en te ontdekken hoe je aan kunt kijken wat jij aan te kijken hebt? Zonder spijt of oordeel? Ik kijk graag met je mee. Je bent van harte welkom om kennis te maken en er over te sparren. Maak hier een afspraak voor een gratis sessie. Daar krijg je geen spijt van.
*Daniel H. Pink – De kracht van spijt
**Bronnie Ware – Als ik het leven over mocht doen. Een jonge vrouw op zoek naar de vijf belangrijkste levenslessen
Vind jij het lastig om keuzes te maken uit alle mogelijkheden die je hebt? Of…
Het 'algoritme in je hoofd' stuurt jouw waarneming en beïnvloedt hoe je de wereld ziet.…
Het stellen van vragen lijkt eenvoudig, maar het kan een krachtig hulpmiddel zijn voor persoonlijke…
In een wereld waarin we vaak de druk voelen om elke ervaring te benutten voor…
Wat zegt jouw vakantie over jou? Dit artikel helpt je reflecteren op je vakantievoorkeuren en…
Sta jij constant 'aan'? Wist je dat je in de gevarenzone zit voor een burn-out?…