Perfectionisme is niet professioneel

Trillend stond ik daar. Ademhaling en hartslag verbraken tegelijkertijd alle hoogterecords. Ik keek de ruimte in en zag alle ogen op me gericht. En ik wist…. Helemaal niets meer! In totale paniek mompelde ik iets als ‘het gaat niet’ en bij gebrek aan gat in de grond vluchtte ik het lokaal uit.

We schrijven begin jaren 90. Voor het vak ‘voorlichtingskunde’ (ik mag hopen dat het tegenwoordig anders heet) moest ik een presentatie geven. Op papier had ik het natuurlijk goed voorbereid. Precies uitgeschreven wat ik zou gaan zeggen. Tot in de puntjes. Tekstueel zat het waarschijnlijk best goed in elkaar. Alleen herinnerde ik me er geen woord van toen ik achter de katheder stond.

Tot dan toe was mijn enige ervaring met voor een groep staan het ‘zingen voor een punt’ op de basisschool. De kinderen die niet zo goed konden zingen (understatement in mijn geval) kregen van de juf de ongetwijfeld goedbedoelde instructie om met de rug naar de klas te gaan staan. Tja.

De drang om het perfect te doen was groot. Gevoed door de angst om te falen. Wat ik deed moet goed zijn. Nee, nóg beter. Zolang ik werkstukjes en opdrachten op papier mocht doen (ergo: vanuit de schaduw) was ik er altijd goed mee weggekomen. Werd ik overladen met complimenten en hoge cijfers. Behalve met dat zingen had ik nooit voor een groep gestaan. Geen spreekbeurt, presentatie of wat dan ook. Wat een geluk. Dacht ik. Tot het dus wel van me werd verwacht. Dat was wel even iets anders. De angst voor de afgang. Die mijn afgang werd.

Perfectionisme

De dingen goed willen doen is een mooie eigenschap. Mensen met deze eigenschap worden gezien als bevlogen, betrokken, betrouwbaar, doelgericht. Professioneel ook, want wie wil er nu niet zo’n medewerker? Als het doorslaat in alles volmaakt willen doen wordt het een lastige. Want wat is alles volmaakt doen? Wanneer is het perfect? Perfectionisten leggen de lat hoog. Op de eerste plaats voor zichzelf. Perfectionisme is willen voldoen aan de hoogste eisen. Onhaalbare eisen. Falen is uit den boze, een afgang. In het onderbewuste zit er het idee onder dat je als persoon niet goed genoeg bent als je niet alles onder controle hebt en perfect doet. Dan hoor je er niet bij, ben je niet de moeite waard. Ook al weet je rationeel heel goed dat dit niet zo is, het vóelt wel zo.

Destructief

Als het goed willen doen doorschiet in perfectionisme kan het behoorlijk destructief worden. De perfectionist blinkt uit in doemdenken, niet los kunnen laten, controledwang, zwart-wit denken, uitstellen, vermijden. Niet bepaald eigenschappen waar we professionals op selecteren.

Perfectionisten zijn onrealistisch streng voor zichzelf. De angst om te falen, zelfkritiek en onzekerheid leiden tot heftige negatieve emoties. Boosheid, frustratie en teleurstelling houden lang aan. Je probeert erger te voorkomen door vooraf in te calculeren wat er fout kan gaan. Als er een risico is dat het mis gaat dan begin je er maar niet aan, om jezelf de afgang te besparen. Als er toch iets misgaat reken je dat jezelf enorm aan. Veerkracht en wendbaarheid zijn ver te zoeken. Je raakt steeds verder in de put. Collega’s werken niet graag met je samen omdat je zo kritisch en zwaar op de hand bent. De chronische stress die je hierdoor hebt kan leiden tot allerlei gezondheidsklachten zoals hoofdpijn, nek- en schouderklachten, slaapproblemen en chronische vermoeidheid. Een burn-out ligt op de loer en zelfs klinische problemen zoals o.a. angst- en dwangstoornissen en depressie worden hiermee in verband gebracht.

Perfectionisme is dus niet professioneel. Ik had er zelf heel wat jaren en professionele coaching bij nodig om dat te ontdekken. Misschien was het anders gelopen als ik, zoals mijn eigen kinderen, wat meer had kunnen oefenen met zelfexpressie. Belangrijker is dat ik mijn imperfectie heb leren omarmen en de lat voor mezelf niet meer te hoog leg. Dat is heel wat aangenamer, neem dat maar van me aan.

Hoe doen professionals dat?

Vorige week was ik bij de opnamen van De avondshow met Arjen Lubach. Deze worden gemaakt enkele uren voor het tijdstip van uitzenden. Ik was onder de indruk van de professionaliteit. De hele dag is door het team geschreven en geschaafd aan de teksten. De druk voor Arjen is hoog. Tijd om de teksten voor te bereiden is er nauwelijks, tijd om te repeteren helemaal niet. Er gaat wel eens iets mis. Eindredacteur Janine Abbring zit er bovenop. Haar lat ligt ook hoog. Grote versprekingen worden opnieuw gedaan. Er blijkt een vervelende kraak in de microfoon te zitten, waardoor een onderdeel helemaal opnieuw moet. Geweldig om te zien hoe Arjen hiermee omgaat. Terwijl er twee mensen aan zijn microfoon aan het prutsen zijn beantwoordt hij heel ontspannen vragen uit het publiek. Veel van die vragen gaan over de momenten waarop er iets mis gaat of iets wat hij zelf moeilijk vindt. Zijn antwoorden zijn heel open en eerlijk. Hij probeert niks te verbloemen; het is oprecht en authentiek. Dát is professioneel.

We hadden die dag het geluk dat de opnamen werden ingehaald door de actualiteit. Midden in de opnamen stapte Tex de Wit de studio binnen met de mededeling dat de formatie was geklapt. Niet alleen het item wat op dat moment opgenomen werd moest opnieuw, maar ook het intro, dat al helemaal kant en klaar was. Ter plekke werd er door het team een nieuw intro geschreven dat aan het eind nog moest worden opgenomen. Ongeveer 30 seconden nam Arjen de tijd om de nieuwe tekst door te lezen en hup, in één take stond het erop.

Stel je eens voor dat Arjen of Janine zou doorschieten in ‘het goed willen doen’. Volstrekt onmogelijk. Het zou allesbehalve professioneel zijn.

Imperfectie als onmisbaar ingrediënt

Het belangrijkste ingrediënt voor deze professionaliteit was juist de imperfectie. Het viel me op dat kleine versprekingen niet werden gecorrigeerd. Waarom niet? Daarmee zou het menselijke er uitgefilterd worden. Het is juist het menselijke wat we willen zien. De menselijke imperfectie, die willen we zien, want daar kunnen we ons in herkennen. Dat is nodig om geraakt te worden. Een tekst kan nog zo perfect zijn en zo goed opgesteld, maar als het alleen daarvan af zou hangen dan kunnen we presentatoren (en veel andere beroepsgroepen) wel vervangen door AI. Misschien een idee voor een nieuw item in de Avondshow?

Perfectie is niet haalbaar. En zeker ook niet wenselijk. We zouden robots worden en dat gaat vroeg of laat toch leeg voelen. Wat we nodig hebben is menselijkheid en authenticiteit. Mensen maken fouten. Want mensen hebben het vermogen tot zelfreflectie om te onderzoeken waar ontwikkeling wenselijk is. Mensen hebben bewustzijn om keuzes af te stemmen op de (al dan niet snel veranderende) situatie. En vooral: mensen hebben het vermogen tot inleven en afstemmen. Dat laatste gaat niet zonder zoeken en gekraak op de lijn.  Zonder menselijke imperfectie is de mensheid geen lang leven beschoren.

Herken jij ongezond perfectionisme bij jezelf?

Hoewel perfectionisme behoorlijk diepgeworteld kan zijn is het mogelijk om ermee om te gaan. Om klachten te voorkomen is het van belang om tijdig te signaleren dat je je op de glijdende schaal bevindt. Als je je bewust bent dat perfectionisme schadelijk voor je is kan je actie ondernemen om minder perfectionistisch te worden. Dat het echt mogelijk is, daar ben ik zelf het levende bewijs van.

Dat het niet een kwestie is van een training spreken in het openbaar (hoewel dat heel nuttig kan zijn) mag duidelijk zijn. Je gaan realiseren dat doorslaan in perfectionisme niet goed is, het leren aanvaarden van je imperfectie, milder naar jezelf worden, jouw eigenheid ontdekken en laten zien; dat zijn stappen in het proces. Als je dat in je eentje gaat proberen gaat geheid je perfectionisme je in de weg zitten. Wat dus ook onmisbaar is als je ermee aan de slag wilt is hulp vragen. Je bent van harte welkom om in een vrijblijvende kennismaking te ontdekken wat ik daarin kan betekenen. 

Plan hier je afspraak voor een gratis sessie. Je kunt natuurlijk ook persoonlijk contact opnemen.