Tegenslagen horen bij het leven. Niemand ontkomt aan mislukking, verdriet of teleurstelling. Bij tegenvallers of ingrijpende gebeurtenissen zijn we allemaal van slag. Welke specifieke gebeurtenissen ons uit balans brengen en in welke mate is voor iedereen anders. Mensen die minder tegenslag of ingrijpende gebeurtenissen meemaken in hun leven zijn niet vanzelfsprekend gelukkiger dan mensen die vooraan hebben gestaan bij het uitdelen van pech en tegenslag. Andersom ook niet trouwens: mensen die zichzelf als gelukkig beschouwen hebben niet automatisch minder hindernissen gekend in hun leven. Het is vooral de manier waarop je met de tegenslagen omgaat die bepaalt hoe groot (en hoe negatief) de impact is van de ervaring. Oftewel, de mate waarin je veerkracht hebt ontwikkeld.
Veerkracht
Veerkracht: je hebt het of je hebt het niet. Nog geen tien jaar geleden was dit de opvatting over veerkracht. Om iets preciezer te zijn: veerkracht is een buitengewone persoonlijke eigenschap, die sommige mensen wel bezitten en anderen niet. Deze eigenschap zou mensen onkwetsbaar maken voor tegenslagen in het leven (Masten, 2014).
Nou kan ik je uit eigen ervaring laten weten dat als dit werkelijk zo was, ik hier nu niet dit artikel zou schrijven. Er was een tijd dat ik door het minste of geringste (en dat is altijd relatief, dat zullen we verderop zien) weken, zo niet maanden, van slag was. Ik kon piekeren als de beste, mezelf en mijn omgeving lastig vallen met de vraag waarom mij dit nou weer moest overkomen of juist mezelf de schuld geven (het zal wel weer aan mij liggen). Met als gevolg dat het probleem alleen maar groter werd en ikzelf inactiever, emotioneler, onproductiever, cynischer. Kortom: vervelender voor mijn omgeving en voor mezelf.
Inmiddels wordt veerkracht in de wetenschap beschouwd als een dynamisch proces waarin een samenspel van factoren over tijd maakt dat mensen in staat zijn zich aan te passen aan een stressor (IJntema* e.a., 2019). Het samenspel van factoren gaat over omgevingsfactoren (maatschappij, werk, privé), met welke (specifieke) stressoren je al dan niet in aanraking komt, de tolerantie voor die stressoren en natuurlijk ook hoe je in elkaar zit en welke hulpbronnen je ter beschikking hebt. Maar: veerkracht is in de basis in iedereen aanwezig en te ontwikkelen. Veerkracht betekent niet dat je niet uit balans raakt door een stressor, maar dat je in staat bent terug te veren en de balans te hervinden.
Specifieke stressoren en hun urgentie
Voordat we het kunnen hebben over hoe je dan die veerkracht ontwikkelt is het van belang om verder in te zoomen op specifieke stressoren en deze te ontrafelen. Een ongeluk komt nooit alleen zeggen ze wel eens. Vaak zit het inderdaad op meerdere gebieden in het leven tegen. Of hangt alles zo met elkaar samen dat het één grote brij wordt. Dan is het ontrafelen van de specifieke stressoren van belang. Zo heb ik bijvoorbeeld twee klanten die beiden aangeven dat hun grootste probleem (stressor) op dit moment is ‘niet weten welke richting ik op wil’. Beiden hebben geen werk en beiden zijn erg gemotiveerd om wel aan het werk te gaan maar zien door de bomen het bos niet meer. De vraag is dus: welk werk dan? Op het eerste gezicht vergelijkbare vraagstukken. Bij doorvragen blijkt dat er bij de één sprake is van grote financiële zorgen. In het andere voorbeeld is er sprake van een ruim gezinsinkomen, maar is er sprake van uitputting vanwege de zorg voor en de zorgen om een kind met ernstige gezondheidsklachten. Als we dan gaan kijken wat de hoogste urgentie heeft dan blijkt dat in beide gevallen niet het ‘bepalen van de richting’ te zijn. In alle rust en met aandacht onderzoeken welke richting bij je zou kunnen passen is nu eenmaal niet mogelijk als je weet dat je wel binnen twee maanden eruit moet zijn omdat je anders je kinderen niet meer te eten kunt geven. En ook niet als je nauwelijks de energie op kunt brengen om je bed uit te komen en je eigen tanden te poetsen. Meerdere stressoren dus, en van verschillende urgentie.
Tolerantie
Dan is er ook nog zoiets als tolerantie. De één raakt uit balans door een bepaalde gebeurtenis, terwijl een ander door een vergelijkbare gebeurtenis niet of nauwelijks geraakt wordt. Vergelijkbaar met immuniteit voor een virus. En net als bij een virus heeft het vaak te maken met of je al eerder met dergelijke situaties te maken hebt gehad of het veel vat op je krijgt. Oftewel: als je al vaker met dat bijltje gehakt hebt en ‘geleerd’ hebt dat je het aan kan dan ben je meestal minder uit het veld geslagen dan wanneer het je de eerste keer overkomt. De eerste keer dat iets gebeurt is intolerantie een natuurlijke reactie (vechten, vluchten of bevriezen). Tolerantie daarentegen is meestal aangeleerd. Als mensen herhaaldelijk geconfronteerd worden met eenzelfde soort stressor, kunnen ze leren zich aan te passen en kunnen ze zelfs immuniteit voor die stressor ontwikkelen (IJntema e.a., 2021).
Zo heb ik nog een andere klant wiens kind kampt met vergelijkbare gezondheidsklachten als degene die ik hierboven noem. Zij heeft daar zo’n veerkracht in ontwikkeld dat haar omgeving haar wel eens vraagt of zich daar niet wat meer zorgen om zou moeten maken… Dat zijn dan mensen die duidelijk nog niet met dat bijltje hebben gehakt.
Hier is nog een interessant fenomeen werkzaam, namelijk dat je als het ware went aan jouw probleem. Het is jouw probleem en jij bent ermee vertrouwd. Kijk maar eens naar problemen waar mensen in je omgeving mee worstelen. Als het gegeven is dat iedereen wel ‘iets’ heeft; zou je dan met die ander van probleem willen ruilen? Zou je écht met die ander willen ruilen? Iemand zei ooit eens: je krijgt wat je aankan. Ook een mooie om mee te nemen.
Welke impact een tegenslag heeft is dus voor iedereen anders. Waarmee ik ook nog maar eens benadruk dat de ernst van een situatie nooit objectief meetbaar is. Oordeel dus niet te snel. Maar neem wel de signalen serieus. Zodat je ruimte creëert om je veerkracht te ontwikkelen.
Veerkracht ontwikkelen: actief aan de slag met stressoren
Waarmee we uitkomen op de vraag hoe dan? Je kunt niet je veerkracht ‘in het algemeen’ ontwikkelen. Allereerst is het dus van belang om specifieke stressoren te ontrafelen en de urgentie te bepalen. Zoals gezegd zijn tegenslag en ongewenste gebeurtenissen onvermijdelijk in ons leven. Streef er dus niet naar om deze uit je leven te bannen, daar word je zeker niet veerkrachtiger en zelfs alleen maar ongelukkiger van. Wat ook niet helpt is blijven hangen in een passieve reactie; vluchten in snoepen, alcohol of drugs, self-blaming en piekeren of juist je gelijk of recht proberen te halen bij een ander, het probleem wegwimpelen of omzeilen of het adagium ‘tijd heelt alle wonden’ aanhangen.
Wat nodig is is een actieve houding. De draad weer oppakken en zoeken naar een nieuwe balans. Dat doe je door in stressvolle situaties de regie te nemen over je gedachten, gevoelens en je gedrag. Zorg daarbij voor balans in een emotiegerichte aanpak of een probleemoplossende aanpak en benut zowel je interne hulpbronnen als externe hulpbronnen. Onderzoek vooral wat op dit moment voor jou het meest helpend is.
Emotieregulerend is bijvoorbeeld:
- Zorgen voor ontspanning en opladen (waardoor je ontspant en oplaadt is voor iedereen anders)
- Creativiteit benutten, in de brede zin van het woord
- Sociale steun zoeken
- Betekenis geven: hoe ben je eerder met dergelijke thema’s omgegaan, wat heb je hierin van huis uit meegekregen en hoe kun je er anders naar kijken en van leren?
- Acceptatie en verduren van wat er is en wat het met je doet.
Een probleemoplossende aanpak is bijvoorbeeld:
- Nieuwe ervaringen op te doen
- Nieuwe doelen te stellen (uitdagend en haalbaar)
- Iets nieuws te leren
- Een plan van aanpak te maken
- Praktische steun of informatie te zoeken
Meestal werkt een mix het beste: als je vooral een aanpakker bent, besteed dan ook aandacht aan je emoties en als je de neiging hebt om in emoties te blijven hangen zorg dan voor voldoende probleemoplossende acties.
Tegenslag hoort dus bij het leven. Het komt en het gaat. Als je over een gezonde dosis veerkracht beschikt dan schakel je als het ware als vanzelf je hulpbronnen in. Je energie gaat dan vooral naar het actief aanpakken en het gevoel dat je het aan kunt. Maar zelfs als je tamelijk veerkrachtig bent kun je in situaties terecht komen die je uit het lood slaan. Het kan iedereen wel eens te veel worden vooral als je met een nieuwe, onverwachte of onverwacht heftige stressor te maken krijgt. (Nogmaals: daar is geen objectieve maatstaf voor). Als je merkt dat je energie vooral gaat frustraties, onzekerheid, angst of verminderd zelfvertrouwen, dan is het van belang om ‘iets’ in beweging te brengen. Het vraagt een actieve houding om weer regie te krijgen over je leven en jezelf.
Het kost tijd
Veerkracht ontwikkelen vraagt tijd. Als je die tijd niet kunt nemen omdat andere zaken urgenter zijn, zoals in het voorbeeld met de financiële problemen, ga dan eerst op zoek naar een praktische oplossing. In dit geval bijvoorbeeld een baan die minder goed past maar wel zorgt voor voldoende inkomen om de kinderen te kunnen voeden. Daarmee creëer je ook ‘tijd’ om op wat langere termijn met de zin- en richtinggevingsvraag aan de slag te gaan. Jezelf opleggen die laatste vraag in twee maanden te beantwoorden komt je veerkracht allesbehalve ten goede. Alle kennis begint bij zelfkennis en jezelf (nog beter) leren kennen stopt nooit. En dus is het ook nooit te laat.
Overigens kan een grotere veerkracht ‘in het algemeen’ wel een opbrengst zijn van het leren omgaan met specifieke stressoren. Daar ben ik zelf een levend voorbeeld van. Natuurlijk heb ik daarvoor mijn innerlijke hulpbronnen ingezet, maar deze had ik nooit ontdekt, laat staan kunnen inzetten, zonder mijn externe hulpbronnen; mijn coaches, leermeesters, mentoren en inspirators. Ook jij hoeft het niet alleen te doen. Ik help je graag om te ontrafelen en op een andere manier te gaan kijken. Om je veerkracht te ontwikkelen dus.
Je bent van harte welkom voor een inzichtsessie.
*Dit blog is onder andere geïnspireerd op diverse artikelen van Richta IJntema e.a.
0 Reacties