Communicatie tussen mensen is zo ongeveer het meest complexe wat er is. Breng, zoals ik, een paar dagen met familie door en de casuïstiek openbaart zich aan alle kanten. Er speelt zoveel mee: onze achtergrond, gevoelens, waarden en normen, goede bedoelingen, verwachtingen… En waar een familiesysteem misschien wel het meest ingewikkelde is om mee te dealen, speelt dit ook in alle andere contexten: in werksituaties, op de sportclub, in een vriendengroep, noem maar op.
Het mag een wonder heten dat het zo vaak goed gaat. En het is ook niet vreemd dat er vaak misverstanden ontstaan. ‘O, ik dacht dat we dat hadden afgesproken?’ ‘Nou, in dat geval haak ik af’. ‘Ik vind het allemaal prima’. ‘Kunnen we het niet beter zo doen?’. ‘Dan zien we het wel’. Dit lijken eenvoudige uitspraken, maar als je ze objectief bestudeert zit er enorm veel achter.
Een simpele boodschap?
Welke bedoeling heeft de zender met de boodschap? En hoe komt deze bij de ontvanger binnen? Neem de uitspraak ‘O, ik dacht dat we dat hadden afgesproken’. Misschien weet ik heel precies wat we hebben afgesproken maar wil ik de ander ruimte geven. Of ik ben me er heel goed van bewust dat er juist helemaal niets is afgesproken en hoop ik erop dat de ander onze communicatie op dezelfde manier interpreteert als ik. Mogelijk heb ik mijn hele leven de boodschap gehoord dat ik het niet goed zie en neem ik het zekere voor het onzekere door de aanname dat ik het ook nu wel verkeerd begrepen zal hebben. En zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan, ook voor de andere uitspraken. Ik denk dat je het wel voelt. Het zou me niet verbazen als jouw eigen praktijkvoorbeelden als pop-ups tevoorschijn schieten. Herken je dat? Dan kan ik me voorstellen dat het al snel een wirwar van gedachten en gevoelens wordt van binnen.
Vier aspecten in communicatie
Om overzicht (en dus meer rust) te krijgen in die wirwar kan het vier-aspecten-model uitkomst bieden. Volgens de Duitse psycholoog en expert in interpersoonlijke communicatie Schulz von Thun kunnen we in communicatie vier aspecten onderscheiden:
Het zakelijke (inhoudelijke) aspect
Dit gaat puur om de beschrijving van feiten. Een boodschap wordt overgebracht zonder enige lading of bedoeling. Het zal je niet verbazen dat dit zelden tot nooit het geval is. De puur zakelijke boodschap heeft nauwelijks aandeel in het effect van een boodschap.
Het expressieve aspect
De boodschap zegt iets over de persoonlijkheid, de waarden, behoeften en gevoelens van de zender. Deze wil iets uitdrukken met de boodschap. Dat kan transparant zijn, dan is het neutraal of positief. Vaak ook schermt de zender er iets mee af. De eigen onzekerheid bijvoorbeeld. Dat wordt dan verbloemd met imponeergedrag of juist onderdanigheid en subassertiviteit.
Het relationele aspect
Wat is de relatie tussen de zender en de ontvanger? Informatie over hoe deze mensen zich tot elkaar verhouden wordt zichtbaar in het relationele aspect. Is er verschil in hiërarchie? Is er een officieuze rangorde? Neem je wel of niet iets van de ander aan? Oftewel: wat is ieders plek?
Het appellerende aspect
Bij het appellerende aspect gaat het om welk beroep je doet op de ander. Wat wil je dat de ander doet, of juist laat? (Ook) hier ontstaat snel een machtsstrijd. Het relationele en het appellerende aspect zijn nauw met elkaar verweven.
Maar ook het zakelijke en het expressieve aspect doen mee. Lees bij wijze van oefening onderstaande zinnen eens op verschillende manieren. Interessant is het ook om je voor te stellen dat je deze zinnen uitspreekt tegen verschillende personen in je omgeving of dat verschillende personen deze zinnen tegen jou uitspreken.
- Wanneer ga je de vaatwasser inruimen?
- Die film moet je echt zien.
- Hoe gaat het?
- We hebben nog heel veel te doen.
- Het stoplicht is rood.
- Heb je je goed voorbereid?
- Ik heb tot 22.00u zitten werken.
Merk je het verschil? Best een wonder dat er niet meer miscommunicatie is hè.
Ga uit van het doelperspectief van de zender. Dat is de tip van Schulz von Thun. Vrij vertaald: wat wil je met je communicatie zeggen? Zeg dat dan! Daar valt inderdaad veel winst te behalen. Maar ik vind het ook nogal eenzijdig. Ja, je bent als zender verantwoordelijk voor het formuleren van je boodschap, maar er is ook een ontvanger die de boodschap op geheel eigen wijze filtert en een reactie geeft. Niet op jouw boodschap, maar op hoe die boodschap binnenkomt.
Circulaire gedragspatronen
Het punt is: in communicatie beïnvloedt de één de ander en andersom. Daarbij is het ook nog eens zo dat hoe meer de één het ene doet, des te meer de ander het tegenovergestelde doet. Zit iemand bijvoorbeeld heel erg op de details, grote kans dat de ander juist het belang van de grote lijnen gaat benadrukken. Heeft de één de neiging om een tandje bij te zetten dan ontstaat bij de ander de neiging om juist op de rem te trappen. Neemt de één de leiding, zal de ander eerder volgen. Hoe harder je je kind aanspoort om eens iets actiefs te gaan doen, des te steviger gaan de hakken meestal in het zand. Hoe meer je de controle probeert te houden, hoe meer ze de grenzen gaan opzoeken. Dat geldt overigens niet alleen voor kinderen. Er is ook nog de variant van allebei hetzelfde (blijven) doen. Bijvoorbeeld elkaar proberen te overtuigen. Zo ontstaan circulaire gedragspatronen tussen mensen en met deze patronen draaien we de boel alsmaar vaster. Er zijn alleen maar verliezers.
Zo trek je de communicatie weer vlot
Om de boel weer vlot te trekken en een win-win situatie te creëren helpt het om je eigen communicatie onder de loep te nemen. Doe eens een stapje achteruit (uit de emotie) en observeer de communicatie volgens het vier-aspecten-model. Wat is de inhoud? Wat wil je ermee laten zien? Hoe is de relatie tussen jou en de ander en welk appel doe je? Ontdek terugkerende patronen in de stroef verlopende communicatie. Vanuit een neutrale positie en het uitgangspunt dat er nergens schuld is, er zijn alleen goede bedoeling die anders uitpakken.
Word je ervan bewust wanneer je je fluwelen handschoenen aantrekt of wanneer jouw tenen lang worden. Bij wie gebeurt dat? In welke situaties? Hoe zit het dan met de vier aspecten in de communicatie? Welke patronen herken je? Wat vul jij bij voorbaat in voor de ander?
Observeer jezelf en de ander. Als de ander dat zegt of doet, wat zeg of doe jij dan als reactie? Zo kom je patronen op het spoor. Alleen als je je er bewust van bent kunt je er iets aan veranderen. Patronen doorbreek je door iets anders te doen dan je neiging. Luister. Stel vragen. En dan nog een heel flauwe om mee af te sluiten: herken je een patroon van de ander? Probeer het niet te veranderen. Dat gaat je niet lukken. Kijk vooral dan eens naar jouw eigen patroon.
Loop jij regelmatig vast in jouw communicatie en merk je dat het alleen maar vaster komt te zitten? Heb je dat in verschillende situaties of juist steeds bij die ene persoon of in dat ene type relatie?
Dit is voor de meesten niet iets wat je in je eentje in een uurtje overpeinzen ‘even doet’. Je hoeft het ook niet alleen te doen. Ik zet mijn professionele, neutrale paar oren en ogen graag in om de complexiteit te ontrafelen. Ontdek wat ik voor je kan betekenen, boek een inzichtsessie.
0 Reacties